شباهت های نغمه یخ و آتش با تاریخ ایران باستان

دنیای نغمه ای از آتش و یخ، شاهکار جرج آرآر مارتین را می توان یکی از بهترین رمانهای فانتزی تاریخ دانست. مارتین با خلق داستانی گیرا، جهانی گسترده و شخصیتهایی خاکستری مجموعه ای را خلق کرده که هر علاقه مندی را به دنیاهای فانتزی و داستانهای افسانه ای و اساطیری سر ذوق می آورد.

برای اولین که می خواستم سریال شبکه HBO را که بر اساس کتاب مارتین نوشته شده و بازی تاج و تخت (game of thrones) نام دارد ببنیم تصور می کردم که سریالی است فاقد داستان گیرا که صرفا به دلیل صحنه های خشونت بار و جنسی مورد توجه ببننده عام قرار گرفته است. ولی از همان فصل اول سریال و قسمت اول بسیار به این مجموعه علاقه پیدا کردم.

با وجود همه ی نکاتی که اشاره شد بنده مارتین را نویسنده ایی آگاه به تاریخ جهان در همه ی قسمت ها می دانم. این نویسنده المان های مختلفی را از جهات مختلف، و از فرهنگ های مختلف با هم در آمیزد. به عنوان یک دانشجوی باستان شناسی متوجه شباهت هایی در این مجموعه با تاریخ ایران باستان شدم که در ادامه می خواهم به چند مورد از آن اشاره کنم. البته مطلب حقیر به هیچ وجه کاملا علمی نیست و صرفا جنبه ی مطالعاتی دارد.

۱) در ابتدای می توان به نقش خاندان های قدرتمند در ایران باستان، به خصوص دوره ی اشکانی و ساسانی، اشاره کرد. همانطور که می دانید هفت خاندان قدرتمند وستروس، شامل باراتیون ها، استارک ها، لنیسترها، ارن ها، تایرل ها،تالی ها و دورن ها می شود، که در این میان خاندان های لنیستر، استارک، باراتیون، تایرل و تالی و گریجوی، هر کدام در تلاش هستند که جنگ قدرت را به نفع خود تمام کنند (بر اساس کتاب دوم: نزاع شاهان). اواخر دوران اشکانیان وضعیتی تقریبا مشابه به همین امر رخ می دهد. پارت ها که حاکم اصلی ایران زمین هستند بسیار ضعیف شدند و اردوان پنجم توان مقابله با قدرت خاندان های حاکم بر ایران را ندارد که همین امر باعث می شود خاندان کارن و سورن، که در اصل از نژاد پارت ها و از دو خاندان قدرتمند ایرانی بودند به قیام اردشیر ساسانی حاکم خاندان ساسانی پارس در قیام علیه اردوان بپیوندد و حکومت اشکانی را ساقط کنند. در دوران ساسانی تقریبا مشابه کتاب مارتین هفت خاندان ممتاز سلطنتی در ایران وجود داشتند که سورن ها در شرق به مرکزیت سیستان، کارن ها در غرب به مرکزیت نهاوند، اسپهبدان در شمال به مرکزیت گرگان، خاندان سپندیاد به مرکزیت ری، ساسانیان خاندان حاکم ایران به مرکزیت شهر باستانی اصطخر، پنج خاندان مهم ایران بودند. هم چنین خاندان هایی مثل سورن پلهو و کارن پهلو نیز داریم، که به نوعی مانند کتاب، پرچمداران خاندان های قوی تر و شعبه ی کوچکتر آنها محسوب می شوند(مانند بولتون ها، فری ها، کاراستارک ها).

۲) دومین شباهت را می توان در شباهت انکارناپذیر نرسی هفتمین پادشاه سلسله ساسانی با استنیس باراتیون دانست. نرسی پسر شاپور اول پادشاه قدرتمندی ساسانی بود. ولی بعد شاپور دو پسر دیگر او هرمز اول و بهرام اول به پادشاهی می رسند و در زمان بهرام اول، او پسرش بهرام دوم را به پادشاهی می رساند که این امر به هیچ وجه همانند استنیس برای نرسی خوش نمی آید و سرانجام وی در زمان جانشین بهرام دوم، یعنی زمان بهرام سوم بهرام سوم، علیه او قیام می کند و به شاهی ایران می رسد(در این زمینه از استنیس موفق تر بوده!). نرسی نیز به مانند استنیس که بعد مرگ رنلی برادرش بر استورمزاند حکومت می کرد، هم در دوری پدرش و هم در دوره ی برادرش بر بخشی از ایران زمین حکومت داشت. برای مثال همانند استنیس که از استورمزاند علیه حکومت شاه جافری حرکت می کند او نیز از ارمنستان که مقر حکومتش بوده و در زمان بهرام دوم به او داده شده بود، شورشش را آغاز می کند. نکته ی پیوند دهنده ی بعدی توجه هردو پادشاه به بخشی جدیدی از دین وآیین است. استنیس تحت تاثیر ملیساندر به آیین ارباب نور روی آورده، نرسی نیز پس از رسیدن به قدرت حلقه ی شاهی خود را از آناهیتا، و نه به مانند پدر و پدربزرگش از اهورامزدا، دریافت می کند و همینطور در کتیبه ی خود در پایکولی کردستان به این امر اشاره دارد که آناهیتا او را در رسیدن به قدرت کمک کرده است که این امر تا حدودی نشان دهنده ی روی گرداندن وی از آیین پدرانش است.

نرسی و استنیس

۳) شهرهای آزاد میان قدرت ها ی بزرگ نیز از دیگر تشابهات دنیای نغمه ی از آتش و یخ و تاریخ ایران است. در کتاب ما به نه شهر آزاد بر می خوریم که هیچ کدام تسلیم قدرتهای شرق و غرب نشدند. یکی از شهرهای معروف ناحیه ی بین النهرین که نه رومی ها و نه پارتها نتوانستند تسلیم خویش کنند شهر هترا در ناحیه ی موصل کنونی است. مانند شهر کارث، این شهر به مانند سرزمین عجایبی برای رومیان و ایرانیان در وسط بیابان موصل با مجسمه های گوناگون و آیینهای عجیب بود. مردم هترا نه به اهورامزدای ایرانیان و نه به ژوپیتر رومیان، بلکه به خدای خورشید یا شمش اعتقادات داشتند و دیوارهای شهرشان سراسر سرشار از عجایبی بود که چشم هر بیننده ای را فرو می ریخت.

شهر کارث(سمت راست) و شهر هترا(سمت چپ)

۴) دیوار دفاعی در مقابل وحشیان نیز از دیگر تشابهات ایران باستان با این مجموعه کتاب است. در عصر قهرمانان برندون معمار دیواری برای مقابله با آدرها و مردمان وحشی آن سوی دیوار می سازد که جزو عجایب جهان وستروس است. در دوران اشکانی نیز ناحیه ی شمال شرق و شرق ایران همواره تحت هجوم کوشان ها، سکاها و هونها بوده است. سرانجام اما در زمان مهرداد دوم در ناحیه ی گرگان دیواری، موسوم به مار سرخ، به طول ۱۵۵ کیلومتر از شرق دریای خزر به سمت گنبد کاووس کشیده می شود که اهمیت این دیوار باعث بازسازی آن در دوره های مختلف تا زمان ساسانیان و اویل اسلام شده است.

نقشه دیوار گرگان

۵) در آخر باید به یک بخش از تاریخ ایران در دوره ی ماد اشاره کنیم. در این دوران سکاها همواره تهدیدی برای حکومت ماد بودند و در زمان هوخشتره پادشاه ماد خراج سنگینی به آنها تحمیل می کردند. اما سرانجام این پادشاه مادی با طرح نقشه ای سران آنها را در یک مهمانی از دم تیغ گذراند. در این زمینه هرودوت می‌نویسد: «هووخشتره و مادها آن‌ها را (منظور سکاها و سران آن‌هاست) به جشنی دعوت کردند و مست کردند و همه را از دم تیغ گذراندند و بدین طریق سلطنت خود را نجات دادند و آن‌چه را پیش‌تر داشتند به تصرف درآوردند.» عروسی سرخ که در آن والدر فری خاندان استارک و ارتش او را قتل عام کرد را می توان از جهاتی و نه به طور قطع به این مهمانی بر پا شده برای سکاها شبیه دانست.

نوشته بنده تنها اشارتی جزئی بود که شباهاتی از تاریخ ایران با شاهکار مارتین را مطرح می کرد،و مانند قطره ای است در دریا. امیدوارم که مورد توجه شما دوستان باشد.